Đừng đụng vào cây mùa lá rụng!?

Một trong các bài thơ Nga nổi tiếng nhất ở VN và có câu gần như đã trở thành một thành ngữ tiếng Việt, tiếc thay, lại là một bản dịch hết sức nhảm. 

Thực ra cũng có nhiều người học Nga và am hiểu ngôn ngữ này viết về sai lầm cơ bản của bài này rồi, nên quả nhân cũng không đi sâu vào làm gì. Đó là câu "Đừng đụng vào cây mùa lá rụng!" mà thực ra bản tiếng Nga có ý là "Cẩn thận, lá rụng!" 

Đại ý là ở Nga vào mùa thu sẽ có vài tuần tự dưng lá rụng sạch, và các tuần đó đi lại rất nguy hiểm do lá nó làm đường trơn dễ ngã, nên người ta mới treo các biển cảnh báo kiểu như "cẩn thận cứt chó", vậy thôi, chứ cây ở Nga to vật, có mà lấy xe tải húc vào nó mới rụng lá. Thiếu nữ mong manh đụng vào thì xi nhê gì? Với cả chả ai tự dưng đụng vào cây được, đường ở Nga rộng thênh thang có phải vỉa hè Hà Nội một mét vuông ba bà bán hàng rong đâu mà đụng vào cây? 

Dĩ nhiên dưới con mắt thi sỹ thì nó phải lãng mạn hơn, phỏng ạ. Nhưng cũng không thể nào mà đổi hẳn ý thơ được. 

Tuy nhiên, quả nhân cho là Bằng Việt chém thành "Đừng đụng vào cây mùa lá rụng" rất là lan quyên, nhưng thực ra lại hợp với tạng người Việt yếu đuối. Gái Nga chả thế đâu. 

Nhưng cái sai đó chưa phải quan trọng nhất, mà là linh hồn bài thơ nó khác hẳn. 

Đại ý là cô gái thực ra bị giai bỏ, chứ cũng chả chia tay chia chân gì. Nên cả bài thơ là một lời tự an ủi. 

"Ничего не нужно было,- значит, нечего терять."Em đã chẳng cần gì - nghĩa là cũng chả mất gì." Rất gái, kiểu hơi nuốt nước mắt một tí. Yêu thế mới là yêu chứ. Rất chí khí, không bánh bèo tí nào. 

"даже близким, даже милым, даже другом не назвать." Chẳng thân quen, yêu đương gì, đến bạn cũng không. Nói chung không hiểu thằng này dạng gì với mình. 

"Почему же мне тоскливо, что прощаемся навек, Невеселый, несчастливый, одинокий человек?" Sao chuỵ lại phải buồn vì vĩnh biệt một gã không vui, không sướng, cô đơn? (Như mài). Tất nhiên đó là dưới con mắt của cổ, chứ thằng kia nó có buồn chán cô đơn không thì ai mà biết được. Có khi cổ vừa lên tàu nó đã gọi gái về rồi. Nhưng đây là cái lòng gái nó thẩm du thành thế, dịch phải ra được ý thì mới là hay. 

"Я не все тебе сказала, но теперь уж не скажу." Chuỵ chưa kể hết cho mài các cái đâu, nhưng giờ thì thôi chả thèm nói nữa. 

Đó là các ý thơ căn bản nhất trong bài, để nói lên được là cô gái rất yêu người đàn ông đó, nhưng phải chia tay anh ấy mà không nói được về tình yêu của mình. Cô thấy xót xa vì phải để lại anh ta một mình với nỗi bất hạnh của mình, nhưng cũng không biết làm gì hơn, vì cảm thấy là người đó không muốn hoặc không yêu hoặc không thích cô ấy. 

Còn các câu thơ phụ khác như kiểu ..Я одна пойду к вокзалу, - Tôi một mình ra ga,... thì có thể tạo cho độc giả một liên tưởng là cô gái đến thăm người đàn ông đó và bây giờ lại phải ra đi, hoặc là cô ấy đi đâu đó xa cái thành phố ấy và chẳng biết bao giờ quay lại vì không được yêu. 

Tuy nhiên, thơ là thứ gần như bất khả dịch, nên viết như trên không có nghĩa là chê Bằng Việt, mà ý chỉ là: đừng bao giờ cho rằng một bản dịch xuôi tai là đúng, là có hồn. Đúng là nó có hồn, nhưng hồn Lào ấy, không phải hồn Nga! 

Листопад

Осенью в Москве на бульварах
вывешивают дощечки с надписью
“Осторожно, листопад!“

Осень, осень! Над Москвою
Журавли, туман и дым.
Златосумрачной листвою
Загораются сады.
И дощечки на бульварах
всем прохожим говорят,
одиночкам или парам:
“Осторожно, листопад!”

О, как сердцу одиноко
в переулочке чужом!
Вечер бродит мимо окон,
вздрагивая под дождем.
Для кого же здесь одна я,
кто мне дорог, кто мне рад?
Почему припоминаю:
“Осторожно, листопад”?

Ничего не нужно было,-
значит, нечего терять:
даже близким, даже милым,
даже другом не назвать.
Почему же мне тоскливо,
что прощаемся навек,
Невеселый, несчастливый,
одинокий человек?

Что усмешки, что небрежность?
Перетерпишь, переждешь...
Нет - всего страшнее нежность..

Я одна пойду к вокзалу,
на прощание, как дождь.
Темный ливень, теплый ливень
весь - сверкание и дрожь!
Будь веселым, будь счастливым
на прощание, как дождь.

...Я одна пойду к вокзалу,
провожатым откажу.
Я не все тебе сказала,
но теперь уж не скажу.
Переулок полон ночью,
а дощечки говорят
проходящим одиночкам:
“Осторожно, листопад”...