Ngày Tàn Của Sách Giấy

Cho ra đến 90.000 đầu sách mới mỗi năm, các nhà xuất bản Đức được xem là yếu tố then chốt giúp tạo ra nền văn hóa đọc phong phú của nước Đức và nhiều giá trị khác nữa. Nhưng trước thời đại sách điện tử ngày càng phổ biến, thiết bị đọc sách điện tử ngày càng rẻ, và xu hướng nhà văn tự phát hành tác phẩm của mình, các nhà xuất bản đang đối mặt với sự lụi tàn.

Norbert Michalke/ DER SPIEGEL
Ngày nay, khoảng 11% người Đức đang đọc sách điện tử trên các thiết bị đọc như Kindle và iPad.

Theo tạp chí Spiegel của Đức, lợi nhuận từ sách in đang sụt giảm mạnh trong 2 năm qua, và các cửa hàng bán sách đã biến mất dần dần trong 5 năm gần đây. Sách giấy dù vẫn là thiểu số ở Đức, nhưng chúng đang phát triển rất nhanh. Hiện nay, khoảng 11% người Đức đang đọc sách điện tử trên các thiết bị đọc như Kindle và iPad. Tỷ lệ này như vậy là đã tăng 4% so với hai năm trước. Còn tại Mỹ, số bản sách điện tử nay đã chiếm đến 15% tổng số bản sách ngành phát hành bán ra. Những điều này chỉ cho thấy một sự suy giảm toàn diện của ngành kinh doanh sách. Tương lai ngành xuất bản chắc chắn thuộc về sách điện tử. 

Ví dụ điển hình của sự suy giảm này là hiệu sách Thalia ở thành phố cảng Hamburg, phía Bắc nước Đức. Là một trong những hiệu sách lớn nhất nước Đức với diện tích sàn lên đến 2.000 m2, hiệu sách này sẽ đóng cửa vào tháng 1.2014, trong khi quyền sở hữu của hệ thống 230 hiệu sách Thalia trên toàn nước Đức (được thành lập từ năm 1919) giờ đây đã thuộc về tập đoàn Douglas Holding AG, nổi tiếng với chuỗi cửa hàng bán nước hoa và mỹ phẩm.

Những ông chủ của các nhà xuất bản cho rằng tình hình sẽ không cải thiện trong những năm tới mà doanh số có thể giảm hơn 20%. Ông Helge Malchow, người quản lý nhà xuất bản Kiepenhauer & Witsch nhận xét: “Trong nhiều thập niên, ngành xuất bản không có gì thay đổi. Giờ thì ngành này đang lần đầu tiên bước vào một cuộc khủng hoảng, và mọi thứ rồi sẽ trông rất khác sau đó”.

(SPIEGEL)

Kẹo Bạc Hà của Hãng Life Savers

Kẹo bạc hà Life Savers

Kẹo bạc hà Life Savers

Kẹo bạc hà Life Savers

Chúng tôi qua lại suốt cả loạt nhà hàng Mỹ bên đường, từ Quán Ăn Bình Dân có cái đầu hươu (vết nước mắt dài thẫm màu bên khóe mắt), những bức bưu ảnh “khôi hài” vẽ mông theo kiểu "Kurort"[4], các hóa đơn khách thanh toán xiên trên que, kẹo bạc hà của hãng Life Savers, kính râm, những tưởng tượng của người vẽ tranh quảng cáo về kem mứt thiên đường, một nửa chiếc bánh sô cô la dưới lớp kính, và vài con ruồi lão luyện khủng khiếp bay dích dắc trên chỗ đường chảy nhớp nháp ở quầy thu tiền ti tiện; và suốt đến tận nơi đắt tiền có ánh đèn êm dịu, vải lanh trải bàn thô thiển một cách tức cười, những người hầu bàn dớ dẩn (cựu tù nhân hay nam sinh viên), tấm lưng lang của một nữ diễn viên màn bạc, lông mày màu lông chồn của gã đàn ông ngay lúc này của ả, và một ban nhạc mặc bộ quần áo dút cùng những cây kèn trumpet.

Trích đoạn chương 2, phần 2, Lolita.

Corn Palace (Cung Điện Ngô)

Công Viên Yellowstone ảm đạm và những suối nước nóng màu mè của nó, những mạch nước nóng non tơ, bùn sôi sùng sục cầu vồng – biểu tượng niềm đam mê của tôi. Đàn linh dương trong khu bảo tồn động vật hoang dã. Hang động thứ một trăm của chúng tôi, người lớn một đô la, Lolita năm mươi xu. Lâu đài xây bởi một hầu tước người Pháp ở Bắc Dakota. Cung Điện Ngô ở Nam Dakota; và những cái đầu tổng thống khổng lồ đục vào đá granite cao ngất. Nàng Râu đọc thơ chúng tôi, giờ đây nàng đã hết thời độc thân[9]. Vườn bách thú ở bang Indiana nơi đàn khỉ đông đúc sống trong bản sao bằng bê tông con tàu đô đốc của Christopher Columbus. Hàng tỷ con phù du chết, hay nửa sống nửa chết, bốc mùi cá trong mọi cửa sổ của mọi quán ăn suốt dọc bờ cát thê lương.

Trích chương 2, phần II, Lolita.

Crater Lake

Nhà máy rượu vang ở California, với nhà thờ xây theo hình thùng rượu. Thung Lũng Chết. Lâu Đài Scotty. Các Tác Phẩm Nghệ Thuật được sưu tập bởi tay Rogers nào đó qua thời gian nhiều năm. Những ngôi biệt thự xấu xí của những nữ diễn viên xinh đẹp. Dấu chân R. L. Stevenson[7] in trên ngọn núi lửa đã tắt. Sứ Mệnh Dolores: nhan đề thật hay cho một cuốn sách. Những tràng hoa gấm được sóng khắc vào đá sa thạch. Một người bị cơn động kinh dữ dội trên nền đất trong Công Viên Bang mang tên Russian Gulch. Hồ Crater[8] xanh xanh. Trại ương trứng cá ở bang Idaho và Nhà Tù của Bang. Công Viên Yellowstone ảm đạm và những suối nước nóng màu mè của nó, những mạch nước nóng non tơ, bùn sôi sùng sục cầu vồng – biểu tượng niềm đam mê của tôi. Đàn linh dương trong khu bảo tồn động vật hoang dã.

Trích chương 2, phần II, Lolita.

Sách cũ thời ebook

TTCT - “Sách cũ Sài Gòn đã đi sang con dốc bên kia của thời hoàng kim rồi!” - một ông chủ kinh doanh trên phố sách Trần Huy Liệu nói. Tuy nhiên, sách cũ vẫn đang sống lay lắt và đầy những câu chuyện thú vị, bất chấp máy đọc sách điện tử hay máy tính bảng đang dần thay thế trang giấy.

Chỉ cần một buổi sáng dạo quanh những phố sách lớn như Trần Huy Liệu, Trần Nhân Tông, Nguyễn Thị Minh Khai, Bùi Hữu Nghĩa, bạn sẽ dễ dàng tìm được rất nhiều bản in sách cũ, những trang giấy vàng ố có từ thời cha mẹ ngày trước. 

Tìm được sách hay nhờ duyên 

Anh Huy, chủ cửa hàng sách cũ trên đường Điện Biên Phủ, vừa ngồi tỉ mẩn khâu từng trang của quyển sách bong trang, ố vàng, vừa kể: "Một ông khách là bạn cũ của cha tôi, khi nhìn thấy quyển Bảng lược đồ văn học của Thanh Lãng (NXB Trình Bầy, in 1967) đã mừng rỡ không tả nổi. Đó là quyển sách ông bị thất lạc từ rất lâu. Quyển sách đó không rẻ chút nào. Nhưng hạnh phúc của người đọc sách là đi tìm cái mình không có và tìm cả cái mình đã mất, dù cho quyển sách tìm được có nhàu nát, ố vàng. Mấy thứ như vậy chỉ có thể tìm ở cửa hàng sách cũ thôi!".

Chẳng ai đoán định nổi những phố sách cũ sôi động đến cỡ nào. Nó có một đời sống riêng. Ông Trần Thành Được, chủ nhà sách 752 trên đường Cách Mạng Tháng Tám (Q.Tân Bình), nhớ lại: "Một Việt kiều Mỹ về nước tìm bộ tiểu thuyết Quần đảo ngục tù do Ngọc Thứ Lang dịch, Trí Dũng xuất bản năm 1974. Tôi nói giá 400.000 đồng. Vị khách đưa hẳn cho tôi 1 triệu. Hóa ra đó là quyển sách ông ấy đã tìm suốt bốn năm trời không gặp".

Người trong làng sách và kẻ đi tìm sách hiểu rằng sách cũ chưa bao giờ rẻ mạt, chất đống hay bán tháo. Nó là một nguồn mạch khơi mở những câu chuyện của ngày xưa và gói cả những tri thức khó tìm thấy. Mới ngày hôm trước, bộ Thúy Kiều truyện tường chú (1973) ông Được vừa đưa lên kệ đã có người đến hỏi mua ngay lập tức.

Anh Duy Tuệ, chủ nhà sách ở phố sách Trần Huy Liệu, kể: "Năm 2000, cửa hàng sách của tôi còn nằm trên đường Ba Tháng Hai, gần nhà sách Phú Thọ. Một Việt kiều Mỹ ghé tiệm sách của tôi để tìm mua quyển Bạc Liêu xưa và nay của tác giả Huỳnh Minh. Quyển sách này ông ấy tìm hoài mà không mua được. Thông cảm với sự đau đáu của ông về quyển sách đó nên tôi đồng ý tách bộ sách tác giả này ra một cuốn riêng và bán cho ông ấy".

Người bán sách cũ tìm được bản sách "ngon" hay không là nhờ la cà ở tiệm ve chai hoặc từ những người gom sách của gia đình. Sách cũ giống như cái duyên. Ông Huỳnh Văn Long, 60 tuổi, thường đi lang thang các hiệu sách cũ trên đường Cách Mạng Tháng Tám. "Gia tài" của ông giờ đã vài ngàn quyển. Ông kể: "Có lần tôi mua được quyển Hơn nửa đời hư của Vương Hồng Sển, ngồi giở lại mấy trang sách cũ này thấy nao lòng, thấy cả sự ngả màu ám lên từng con chữ".

Những độc giả cả trẻ lẫn già đi tìm sách trên các con đường, các ngả phố. Những người bán sách thì tìm cách tích trữ các "bí kíp" dành cho các "siêu độc giả" của mình. Trong ngôi nhà đầy sách của mình trên đường Hòa Hưng, ông Bàng Sĩ Nguyên (88 tuổi), một nhà thơ, họa sĩ, cho biết: "Cuốn hay thì giữ lại, quyển nào dở mang đi cho những người bán ve chai. Ngày trước tôi hay lang thang những tiệm sách cũ nằm trên đường Cách Mạng Tháng Tám. Bây giờ chân yếu đi không được thì có một, hai người hay mang sách đến tận nhà cho tôi. Một tháng tôi tiêu hết khoảng 3 triệu đồng tiền sách cũ".

Tuyệt bản trước làn sóng ebook 

Bây giờ đọc sách dễ lắm. Ai có điện thoại, máy tính bảng, máy đọc sách, chỉ cần lên mạng chép vài trăm MB (megabyte) là được cả ngàn quyển sách. Giá tiền tính ra rẻ như cho không. Người trẻ ai cũng đọc ebook, vậy số phận sách cũ ra sao?

Phạm Quang Huy, sinh viên Đại học HUFLIT, nói một cách hùng hồn về sách cũ: "Như quyển Khảo về đồ sứ cổ Trung Hoa của cụ Vương Hồng Sển, bản in 2006 của NXB Phương Đông đã cố tình lược bỏ hai chương cuối cùng và một phụ lục tranh vẽ về đồ cổ. Hai chương ấy viết về gốm Bát Tràng và tổng lược về mỹ thuật Việt Nam. Bản in cũ do chính tác giả tự in năm 1971 có đầy đủ hai phần này". Có lẽ sự chu toàn về mặt tư liệu, tác phẩm cũng như những tri thức chưa bị mai một trong các bản in cũ đã kéo người đọc sách, đặc biệt là giới nghiên cứu, lại gần thế giới của sách cũ hơn bao giờ hết.

Huy nói: "Tôi đã lục tìm khắp các nhà sách lớn đến tiệm sách cũ, cuối cùng cũng có duyên tìm được cuốn sách mà mình yêu thích trong một tiệm sách cũ. Đó là cuốn Cú phạt đền của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh. Tựa này chỉ được NXB Kim Đồng xuất bản đúng một lần vào năm 1985. Đó là một cảm giác sung sướng khó tả".

Tất cả những giá trị đó, người đọc ebook chưa chắc tìm được trên những dòng chữ trong thiết bị của mình. Về sách cũ mới, ông Được cất giọng buồn buồn: "Sách bây giờ tái bản nhiều, khi in lại thì bị cắt xén. Độc giả hồi xưa khi đọc sách xưa hay đối chiếu với những bản in tái bản. Họ thấy không còn đầy đủ nên không tin vào sách đã được in lại. Họ thấy mặc cảm với sách mới và phải đi tìm sách cũ".

Ông Đạt (tên thật là Vương Văn) đã tự "lấn sân" với ebook bằng cách lập trang Facebook bán sách cũ trên mạng. Hằng ngày, ông chủ tiệm sách cũ trên 50 tuổi này lựa từ trong hàng nghìn quyển sách chất trong nhà ra, chụp ảnh, đưa lên trang Facebook, với tên tựa, vài lời giới thiệu và năm xuất bản. Trang Facebook của ông chỉ vài tháng đã nhận được lời hỏi mua, đặt hàng và người mua sách ở Sài Gòn thường chạy thẳng đến nhà sách của ông để tìm quyển ưa thích. Ông chia sẻ: "Bán sách trên mạng được rộng hơn, có khi đến cả nước. Sách đọc có giá trị riêng của nó. Rất nhiều bạn trẻ tìm đến sách thật (trong đó rất nhiều người có thiết bị điện tử). Họ chia sẻ rất thích thú khi được cầm trên tay một quyển sách thật".

Với người đọc trẻ như Huy, sách cũ có giá trị riêng của nó. "Chừng nào còn người ham mê sách cũ thì sách cũ vẫn tồn tại dài lâu. Sách càng cũ càng quý, nhất là khi sách mới ra hàng loạt thì sách cũ sẽ trở nên khan hiếm dần, khó tìm và trở thành những tuyệt bản" - Huy giải thích.

Buổi sáng, tại một tiệm sách cũ trên đường Cách Mạng Tháng Tám, một giảng viên khoa tiếng Pháp Trường đại học KHXH&NV TP.HCM vừa lục tìm sách vừa kể: "Tôi đã đọc các tác phẩm của Erich Maria Remarque do dịch giả Mặc Đỗ dịch, như cuốn Mặt trận miền Tây vẫn yên tĩnh là cuốn sách một thời mê đắm của tôi. Sau này có bản dịch lại là Phía Tây không có gì lạ, tôi chẳng thích một tí nào!".

Cũng trong những buổi lang thang ấy, người viết dừng lại một nhà sách cũ trên đường Trần Hưng Đạo, hỏi quyển Hải ngoại kỷ sự của nhà sư Thích Đại Sán, in một lần duy nhất năm 1963. Người bán sách chạy vào cầm quyển sách ra… Quyển sách mà ông chú tôi lặn lội đi tìm 20 năm không gặp, giờ tôi đang cầm trên tay. Những trang giấy cũ gần như muốn mục, chen lẫn là những tờ photo do người chủ tiệm sách tìm kiếm và lắp vào cho đầy đủ những trang bị mất.

Sách cũ là lời thủ thỉ tâm tình của cả một đời sống về nghề nghiệp gắn với tri thức. Ebook sống kiểu ebook, sách cũ sống kiểu sách cũ. Trên đời này có mới ắt là sẽ có cũ kia mà!

“Người đọc sách bây giờ hiếm lắm. Với tôi, sách chính là bạn. Nó cứu mình. Sách là tri âm. Một họa sĩ đời Đường có nói: 1.000 năm có 1 tri âm.

Văn hóa đọc đang mất đi. Văn hóa đọc trông cậy vào mạng sẽ là một nguy cơ. Tôi khuyên các bạn trẻ hãy đọc sách. Nếu không có tri âm thì cứ tìm đến sách thủ thỉ với nó. Nó sẽ không bao giờ phản bội mình cả”.